सुरुङ्ग भित्रको जिन्दगी : जिन्दगी यस्तो पीडादायी छ केही भयो कि सिधै मृत्यु

काठमाडौं, १२ जेठ । चारैतिर अन्धकार । धुलोधुँवा, मेसिनको भयानक आवाज । सुरुङभित्रको अक्सिजनको भ्यान्टिलेसन बिग्रेमा ज्यानै जाने डर । यी त्रासदीपूर्ण दैनिकी छ सुरुङभित्र । यही अँध्यारो सुरुङले देशमा उज्यालो ल्याउँछ । यही अभियानमा लागेका छन् कतिपय नेपाली ।
स्वदेशी लगानीमा दोलखामा निर्माणाधीन ४ सय ५६ मेगावाटको माथिल्लो तामाकोसी जलविद्युत् आयोजनाको सुरुङ निर्माणका खटिनेहरूको दैनिकी यही छ । नेपालीहरू बेरोजगारीको समस्या देखाउँदै खाडी राष्ट्र पुगेका छन् र पैसाका लागि विदेशी भूमिमा पसिना चुहाइरहेका छन् । त्यो पसिनाले त्यही देश सिञ्चित भइरहेको छ । तर, तामाकोसीको सुरुङ निर्माणमा त्यस्ता केही नेपाली छन् जसले ज्यानलाई धरापमा राखेर सुरुङभित्र काम गरिरहेका छन् र नेपालमा उज्यालो बनाउने सपना बोकेका छन् । यही सुरुङभित्र अन्धकारमय जीवन बिताउनेमा पर्छन्, तनहुँ आपु खैरेनीका ४९ वर्षीय रेशमलाल सार्की ।
नेपालको मध्यमस्र्याङ्दी, कालीगण्डकीका साथै भारतको अरुणाञ्चल, हिमाञ्चललगायत क्षेत्रमा पुगेर सुरुङ खनेका सार्कीले सुरुङभित्र जिन्दगी बिताउन थालेको १५ वर्ष नाघ्यो । उनी अहिले माथिल्लो तामाकोसीको सुरुङ निर्माणका लागि पसिना बगाइरहेका छन् । आफ्ना साथीहरू सुरुङ खन्दै जाँदा माथिबाट ढुंगा र माटो खसेर आँखा सामुन्नेमै ढलेर ज्यान गुमाएका धेरै स्मरण सँगालेका उनी अहिलेसम्म बाँच्न सक्नुमा भगवान्ले जीवन उपहार दिएको सम्झन्छन् । अधिकांश सुरुङभित्रै बसेर संघर्ष गरेका उनी दिनमा कमै उज्यालो देख्छन् । आर्थिक अवस्था दयनीय भएको र बेरोजगारीको कारण सुरुङभित्र काम गर्नुपर्ने बाध्यता सुनाउने उनी सुरुङभित्र हरेक क्षण आफ्नो वरिपरि काल घुमिरहेको बताउँछन् । ‘काल टाउकामाथि घुमिरहेको छ, कालमुनि सुरुङ खनिरहेका छौँ,’ उनले सुरुङ अनुभव सुनाए, ‘तर नेपालकै भूमिमा पसिना पोख्न पाउँदाको खुसी भने धेरै छ ।’ विदेशमा पुगेर लास बनेर आउने नेपाली सम्झँदै उनी स्वदेशमै काम गर्दा ज्यान गएमा मरेपछि पनि गौरवको अनुभव हुने तर्क गर्छन् ।
विदेशबाट आउने रेमिट्यान्समा खुसी हुने सरकार आफ्नो ज्यान जोखिममा राखेर अन्धकार सुरुङभित्र संघर्ष गरिरहेका र स्वदेशमै पसिना पोखिरहेका नेपालीलाई देख्दैन, सम्झँदैन । ‘हामीले अन्धकारभित्र बसेर जोखिमपूर्ण तरिकाले  काम गरेका छौँ तर उचित श्रम पाएका छैनाँै, यहाँ काम सकेपछि अन्त्य पाउने कि नपाउने निश्चित पनि छैन,’ दोलखाका टेकबहादुर खड्काले दु:खेसो पोखे, ‘सरकारले स्वदेशमै बसेर यस्तो संघर्ष गर्नेहरूका लागि विशेष व्यवस्था गर्नुपर्ने हो ।’ उनका अनुसार दिनको एक घन्टा खाने समयबाहेक अधिकांश उनीहरूको जिन्दगी सुरुङभित्रै बित्छ ।’
यी मात्र होइन, तामाकोसीमा भेटिएका अधिकांश सुरुङभित्र संघर्ष गर्नेहरूको कथा उस्तै छ । सुरुङभित्रको त्रासदीपूर्ण अवस्था देख्दा मन छुने छ तैपनि सुरुङ बनाएर बिजुली उत्पादन गरी उज्यालो बनाउनेहरू खुसी छैनन् । ‘गरिबी र बेरोजगारीको बाध्यताले यो काममा लाग्नुपर्ने अवस्था छ,’ सिन्धुपाल्चोकको मदन तामाङले भने, ‘सुरुङभित्र कहालीलाग्दो जिन्दगी बिताउनुपर्दाको पीडालाई आर्थिक समस्याले थिचेको छ ।’
माथिल्लो तामाकोसीका कार्यरत १४ सय मजदुरमध्ये ३ सय नेपाली मजदुर सुरुङभित्र मात्र काम गर्ने आयोजनाले जनाएको छ । १६ किलोमिटर सुरुङमध्ये करिब साढे नौ किलोमिटर मात्र सुरुङ निर्माण पूरा भएको छ । ‘सुरुङभित्र काम गर्दा खतरा नै छ तर नेपालीहरूले पनि ठूलो संघर्षका साथ काम गरिरहेका छन्,’ आयोजनाका कायममुकायम प्रमुख विज्ञान श्रेष्ठले भने, ‘उनीहरूलाई सिफ्ट मिलाएर काम लगाइएको छ, खाना खाने बेलामा भने बाहिर आउँछन् तर अधिकांश समय भित्र काममा बित्छ ।’
काम गर्ने क्षेत्र र भौगोलिक अवस्थाले सुरुङलाई मृत्युको जाल मानिन्छ । त्यही जालभित्रको उनीहरूको जिन्दगी यस्तो पीडादायी छ कि त्यहाँ न सुरुङभित्र मोबाइल चल्छ, न बाहिरी कुनै सम्पर्क हुन्छ, जताततै अन्धकार नै अन्धकार छ, गुहार मागेर पनि सुन्ने कोही हुँदैन, केही भयो कि सिधै मृत्यु । जिन्दगीमा खतरनाक मोडमा खतरा मोलिरहेका उनीहरू सुरुङभित्रको वाफ र कडा मिहिनेतले पसिनै पसिनाले भिज्छन् । सुरुङभित्र काम गरेर बाहिर निस्कँदा भुतजस्ता हुन्छन् । अनुहारभरि र शरीरभरि धुलो र हिलो  पोतिएर बाहिर निस्कँदा संसार उज्यालो देख्छन् । ‘कति धुलो, मैलो फोहोरी हुइन्छ त कुरै नगराँै तर पनि काम गर्नु हाम्रो बाध्यता छ,’ अधिकांशको तर्क एउटै छ ।(Saurya daily)